NASTANAK
FORMIRANJE RATNIČKOG
GROBLJA
Zapis Arčibalda Rajsa
Obilazeći Valjevo u jesen 1914. godine Arčibald Rajs je zapisao: „Groblje je navrh brežuljka. Pravilno su nanizani bezbrojni grobovi sa prostim crveno-smeđim krstom koji nosi ime pokojnika. Tu ima Srba, Austrijanaca i drugih nacija. Smrt sve izjednačava i vojnici počivaju pored svojih oficira“.
NOVO RATNIČKO GROBLJE
Položaj ratničkog groblja u odnosu na Varoško
U VREME RAJSOVE POSETE STARO VAROŠKO GROBLJE NA VIDRAKU BILO JE PREMALO DA PRIMI SVE STRADALE U RATNIM SUKOBIMA PRVOG SVETSKOG RATA, NA DRINASKOM FRONTU. ZATO JE PARALELNO SA NJIM, DESNO, ZAPADNO OD VAROŠKOG GROBLJA, DUŽ GLAVNOG KRAKA PUTA ZA LELIĆ POČELO DA SE FORMIRA I POSEBNO RATNIČKO GROBLJE.
SAHRANJIVANJE NA RATNIČKOM GROBLJU
REALNO JE DA SE PRETPOSTAVI DA SU VALJEVCI SAHRANJIVANI U PORODIČNIM GROBNICAMA NA VAROŠKOM GROBLJU, A DA SU SRPSKI VOJNICI IZ DRUGIH KRAJEVA, KAO I AUSTROUGARSKI VOJNICI, TRAJNO ILI PRIVREMENO UKOPAVANI NA NOVOFORMIRANOM RATNIČKOM GROBLJU. VEĆINA OD NJIH JE STRADALA U BORBENIM DEJSTVIMA. NA SAMOM KRAJU 1914. GODINE BUKNULA JE VELIKA EPIDEMIJA TIFUSA KOJA JE POTRAJALA DO KRAJA PROLEĆA 1915. GODINE. UMIRANJE JE BILO MASOVNO I NA RATNIČKOM GROBLJU IZDVOJEN JE POSEBAN PROSTOR ZA MASOVNE GROBNICE.
ZABRANA SAHRANJIVANJA
TADA JE AKTIVIRANO I NOVO GROBLJE U BUJAČIĆU, A NAREDBU ZA NJEGOVO KORIŠĆENJE IZDALE SU 1916. GODINE I AUSTROUGARSKE OKUPACIONE VLASTI, UZ ZABRANU SAHRANJIVANJA NA STAROM GROBLJU.
TAKO JE NOVO GROBLJE „KUZMANOVAČA“ POČELO DA SE UVODI U FUNKCIJU, DOK JE STARO GROBLJE NA BAIRU, UPRKOS ZABRANI, POVREMENO I DALJE KORIŠĆENO.
ZAPISI IZ KNJIGE UMRLIH
ZAPISI IZ KNJIGE UMRLIH CRKVE U VALJEVU KOJI UKAZUJU DA SU TOKOM LETA 1918. GODINE UPOKOJENI SAHRANJIVANI I NA NOVOM I NA STAROM GROBLJU.
NESTALO RATNIČKO GROBLJE
TAJNA BRDA
VIDRAK
PROJEKAT REALIZOVAN 2023. GODINE UZ PODRŠKU MINISTARSTVA KULTURE REPUBLIKE SRBIJE.
